[ Pobierz całość w formacie PDF ]
władcą". Pogarda bogactw łączyła się według Kadłubka u Bolesława z przyjemnością
ich rozrzutnego rozdawnictwa i obdarowywania nimi innych. Podobnie opowiadanie
Anonima o interwencji na Węgrzech w celu usunięcia Salomona i wprowadzenia na tron
Władysława staje się dla Wincentego pretekstem do ponownego podkreślenia stosunku
Szczodrego do rzeczy doczesnych. Gdy Salomon, pragnąc ilniknąć wojny, miał
ofiarować Bolesławowi wielką sumę pieniędzy za pokój, pisarz włożył w usta króla takie
oto słowa: Polacy nie widzą przyjemności w posiadaniu złota, lecz w rozkazywaniu
tym, którzy posiadają złoto; i większą hańbą jest dać się przekupić, niż ulec w walce, a
królom nie przystoi w kramarskie wdawać się targi, gdyż broni potrzebują, nie bogactw".
W wypowiedzi tej pojawiajÄ… siÄ™,
i
a
H
142
143
wprawdzie tylko pośrednio, znane z relacji Galla,_ cechy Bolesława, takie jak:
wojowniczość, dzielność i nowa: wierność wobec wychowanka Polski" Władysława.
0 waleczności i zuchwałej odwadze króla w boju jest też mowa w dwóch dalszych
fragmentach: w opisie odparcia najazdu czeskiego na Polskę, w którym Bolesław
określony jest wprost jako dzielny król", oraz w przenośni jako dzik" dosięgający
kłami wroga oraz w krótkiej wzmiance o ataku na powracających z Polski z łupami
Pomorzan, kiedy to Szczodry spostrzega rabusiów bezpiecznie już oddzielonych
szeroką rzeką i bez wahania wskoczywszy w nurty rwącej rzeki..." Obie opowieści,
odpowiednio zmienione, zaczerpnięte zostały z Kroniki Galia.
1 na tym kończy się właściwy opis panowania Bolesława II, a zaczyna się
przedstawienie samego konfliktu króla z biskupem. W jego toku kronikarz jeszcze
dwukrotnie wspominał o różnych cechach charakteru króla, raz wymieniając jego
zamiłowanie w wojnach, drugi raz stwierdzając, iż dotąd był oddany dla prawości".
Autor nie spostrzegł przy tym, że przypisując Bolesławowi owo zapamiętanie" w
prowadzeniu wojen, które miało prowadzić do tego, iż król rzadko przebywał w zamku,
ciągle w obozie, rzadko w ojczyznie, zawsze u nieprzyjaciół", nie_p_ogarł swojej opinii
odpowiednimi przykładami w pierwszej części relacji. Stwierdzenie to dało mu jednak
sposobność do wyprowadzenia zapowiedzi przyszłych przemian osobowości króla,
gdyż zamiłowanie do wojen ile państwu przyniosło korzyści, tyle sprawiło kłopotu, ile
dawało sposobności do uczciwej zaprawy, tyle zrodziło wstrętnej pychy". Mamy
więc grzech" pychy, a w dalszym ciągu, gdy przyszło do karania niewiernych niewiast,
pojawił się i grzech" okrucieństwa. Interesujące jest jednak, że Kadłubek nie przejął z
Galia całej gamy właściwości charakterolo-
gicznych, przy pomocy których pierwszy kronikarz namalował wewnętrzny portret
Szczodrego, a przede wszystkim jakby nie zauważył cech świadczących
0 gwałtownym, popędliwym i spontanicznym charakterze króla. Nasuwa się pytanie:
nie zauważył, czy nie chciał zauważyć?
Pytanie to wydaje się tym bardziej uzasadnione, że podkreślane przez Anonima
popędliwość i brak refleksji Bolesława mogłyby tłumaczyć ostrość represji zastosowanej
wobec biskupa. Być może Wincenty nie chciał w ten sposób tłumaczyć przyczyny
śmierci Stanisława, ponieważ wina" króla byłaby wówczas jak gdyby umniejszona, a
nawet możliwa do usprawiedliwienia
1 wybaczenia, np. przez pokutę grzesznika". Dlatego odnośny tekst Galia odczytał
zgoła inaczej, niż życzył tego sobie autor. Stąd też _nie JDOjawiłsigju^ Kadłubka motyw
szaleństwa czy choroby umysłowej króla, a określenie, iż Szczodry jak był zwrócony w
stronę nieprawości, w dziksze popadł szaleństwo-", które, odczytane przez
pózniejszych pisarzy, stało się główną przesłanką coraz szerzej rozwijanych wątków o
chorobie psychicznej było zwykłą przenośnią, mającą podkreślić niezwykły
wymiar zamachu na życie biskupa.
Przechodząc do analizy tekstu Kadłubka bezpośrednio odnoszącego się do tła i
przebiegu konfliktu od razu należy wyeliminować posądzenie kronikarza o złą wolę w
rozumieniu treści przekazu Galia i o świadome przeinaczanie jego relacji. Trzeba zatem
założyć, że Wincenty nie odrzucił natychmjasj_wadomgś^_Gallpwy_ch, jak to czynił w
innych wypadkach, lecz pojął je na swój sposób, zrozumiały dla siebie i dla przyszłych
czytelników.
kluczowym przeto problemem staje się wyjaśnienie stosunku Kadłubka do Galia,
stosunku, który w tej
\
144
konkretnej sprawie mógł być ukształtowany pod wpływem przychylnej Stanisławowi
tradycji, rozwijającej się w ciągu XII wieku w kręgach kapituły krakowskiej. Dołączyła się
do tego specyficzna umysłowość Wincentego, jego niezwykła pobożność i wielki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]