[ Pobierz całość w formacie PDF ]
wpajani u, d z i eciom o gól n e j o ceny, że każde kłamstwo jest złe, lecz wi n n i w y-
czulać dziecko na różneokoliczności towarzyszące kłamstwu. W pierwszym rzę-
207
dzie powinno dziecko zdawać sobie sprawę z tego, że kłamstwo może być popełniane z
różnych motywów, których uwzględnienie w ocenie jest nieodzowne. Na inną ocenę
niewątpliwie zasługuje kłamstwo popełnione ze złośliwej chęci dokuczenia komuś, aniżeli
kłamstwo dla oszczędzenia niepotrzebnych cierpień. Nie musi to bynajmniej prowadzić
do aprobaty przez dziecko niektórych kłamstw, lecz do wyrobienia w nim jasnego i
rozsÄ…dnego sÄ…du moralnego na ten temat.
Ważnym jest także zwracanie w wychowaniu uwagi na to, kim jest osoba okłamywana.
Dziecko powinno rozwijać się w przekonaniu, że szczególnie niskim moralnie jest
kłamstwo wobec osób, które posiadają do nas zaufanie, które żywią wiele życzliwości dla
nas i wobec których my sami posiadamy dużo uczuć sympatii. Na naganę zasługuje
119
kłamstwo także wtedy, kiedy od tego, co powie kłamiący zależy los jakiejś ważnej
sprawy, życie i szczęście' innych ludzi. Ale wnioski, jakie nasuwają się pod wpływem
danych o poglądach dzieci na temat: "kogo najgorzej okłamać?" winny iść także w innym
kierunku. Nie wystarczy wpajać dziecku przekonanie, że kłamstwo jest szczególnie
niskie w stosunkach przyjazni i sympatii, lecz trzeba nadto czynić dużo wysiłków, aby
takie właśnie stosunki łączyły dziecko z wychowawcą. Jak wykazuje bowiem
doświadczenie, tendencja do kłamania maleje u dzieci tam, gdzie miejsce leku przed
wychowawcami zajmuje sympatia i zaufanie do nich.
W rozwijaniu uczuć moralnych dziecka istotnym jest także wpajanie przez rodziców i
wychowawców właściwych poglądów o powodach, dlaczego kłamstwo jest niepożądane i
niskie moralnie. Wychowanie w tym względzie nie powinno się ograniczać wyłącznie do
wpajania dziecku przekonania, że za kłamstwo spotka je surowa kara (zarówno ziemska
- od rodziców, jak
208
i nadprzyrodzona - ze strony sił wyższych) oraz wyuczania dziecka retorycznych
zwrotów, że "kłamstwo jest brzydkie", że "kłamstwo to grzech" albo też, że "kto kłamie,
ten kradnie". Wysiłek wychowawczy rodziców i nauczycieli musi iść znacznie dalej w
kierunku wpojenia dziecku pełnego przekonania, że kłamstwo często wywołuje
cierpienia i przykrości tych, których się okłamuje, że zawodzi zaufanie rodziców i
wychowawców do dziecka, a ci przecież są mu najbardziej życzliwi (w co dziecko nie
powinno nigdy wątpić), że kła m-s"t w o podrywa zaufanie ludzi we wzajemnym
współżyciu, gdyż nikt nie chciałby być wprowadzony w błąd i w r e s z c i e, że k ł a m s t
w o jest często przejawem braku odwagi i poczucia odpowiedzialności, gdyż każdy czło-
w i e k-o r o z wi n i ę t y m poczuciu osobistej godności powinien mieć od'wagę przyznać
się do własnych postępków i ponieść za nie konsekwencje. Należy jednak podkreślić, że'
rozwijanie takich przekonań dziecka nie może się dokonywać w oderwaniu od sposobu
traktowania dziecka w domu oraz od postawy rodziców i wychowawców wobec kłamstwa
w ich własnym życiu. Jeżeli dziecko zauważa u swych rodziców' lub wychowawców
wypadki mijania się z prawdą, to kontrast między tym, co mówią mu oni na temat
kłamstwa, a tym, jakie miejsce zajmuje kłamstwo w ich życiu, oddziaływać będzie
jeszcze bardziej demoralizująco, aniżeli brak jakichkolwiek pouczeń moralnych na ten
temat. W wychowaniu słowa nie mogą być oderwane od czynów.
209
UWAGI KOCCOWE
W rozdziale niniejszym zajmowaliśmy się problemem. kształtowania postawy
prawdomówności w wychowaniu. Wskazaliśmy na warunki sprzyjające zachowywaniu
lub naruszaniu zasady prawdomówności przez dzieci, omówiliśmy sposoby zapobiegania
i zwalczania kłamstwa dziecięcego. Obecnie wypadnie nam zająć się na krótko sprawą,
która od lat budzi wątpliwości moralistów i pedagogów. Jest mianowicie rzeczą
problematyczną, czy wpajana dziecku zasada prawdomówności powinna mieć charakter
absolutny i bezwy-jątkowy. Wielu autorów wyraża wątpliwość, czy słusznym jest
120
zwalczanie kłamstwa jako haniebnego w ogóle. Wszak w życiu spotykamy się często z
przykładami kłamstw popełnianych z żartów, z życzliwości, solidarności, a nawet
poświęcenia. Już w szkole dowiadują się. dzieci o ludziach, którzy nie wydali tajemnicy,
choć ich o to pytano, którzy okłamali wroga w imię bliskiej im sprawy lub nie wyjawili
prawdy najbliższym, 'aby Oszczędzić im cierpień. Wszystkie takie postępki ukazywane
są w świetle moralnej aprobaty, a niekiedy wręcz heroizmu. Czy wobec tego nie byłoby
bardziej słusznym pokazywać dzieciom (stosownie do wieku w różny sposób), że
kłamstwo może wywołać różne skutki, choć najczęściej niesie przykrość, cierpienie i
szkodę innym ludziom? Wydaje się, że w wychowaniu należałoby bardziej ukazywać
dzieciom moralną wartość nie tylko samego kłamstwa, lecz przede wszystkim jego
skutków i na te skutki je uwrażliwiać ucząc unikania ich we własnym postępowaniu. Nie
chodzi tutaj o rozluznienie zasady prawdomówności .w wychowaniu, lecz o jej
zrozumienie i pogłębię"
210
nie, a jednocześnie o dostosowanie treści i metod wychowania do rzeczywistości, w
jakiej żyjemy.
Zakończmy uwagi zawarte w niniejszym rozdziale zebraniem ich w postaci
10 zasad Kształtowania prawdomówności " w wychowaniu
1. Staraj się nie opierać stosunków z dzieckiem na strachu; dąż do tego, aby lęk przed
tobą, prowadzący z reguły do kłamstwa, zastąpić zaufaniem dziecka do ciebie.
2. Nie przechodz nigdy do porzÄ…dku dziennego nad nieziszczonymi pragnieniami
dziecka, staraj się zrozumieć chcenia dziecka i odpo-
211
więdnie je kształtować, pokazuj właściwe drogi ich zaspokajania, zachęcaj do wejścia
na nie i pomagaj w pokonywańiu n a nich trudności.
3. Bądz stały w swoich wymaganiach wobec dziecka i staraj się dostosowywać je do jego
możliwości, w przeciwnym razie pamiętaj, że może się ono bronić także' przy pomocy
kłamstwa.
4. Nigdy nie wciągaj dziecka do kłamstwa lub nie posługuj się kłamstwem wobec niego;
jeżeli wiesz, iż dziecko zorientowało się, że skłamałeś, to nie staraj sfę dalszymi
kłamstwami ukrywać swego postępku lecz wyjaśnij, dlaczego tak zrobiłeś. Pamiętaj, że
lepiej dla kształtowania prawd omówności dziecka jest powiedzieć mu, że kłamiąc
postąpiłeś zle, aniżeli pokrywać własne kłamstwa milczeniem lub dalszymi
kłamstwami.
5. Nigdy nie prowokuj dziecka do kłamstwa. Jeżeli wiesz, że w pewnych sytuacjach
mogłoby skłamać, to le.p i ej przez lojalne ostrzeżenie pomóc mu' zawrócić z
zamierzonej drogi, aniżeli czekać, aż skłamie, by potem ukarać je za to.
121
6. Nie staraj się wykorzystywać wpojonego dziecku obowiązku prawdomówności do
donosicielstwa lub przesadnego lojalizmu. Nie wymagaj od dziecka prawdy za cenÄ™
zdradzenia wspólnej tajemnicy lub za cenę złamania solidarności z rówieśnikami.
7. Dbaj raczej o to, aby prawdomówne i prostolinijne postępowanie dziecka spotykało się
z zachętą i pochwałą, aniżeli o to, aby surowo karać jego kłamstwa.
212
Dąż świadomie do tego, aby prawdomówność dostarczała dziecku głębokiego
zadowolenia.
8. Pamiętaj, że najlepszym sposobem zapobiegania kłamstwu jest takie postępowanie z
dzieckiem, aby nigdy nie mogło ono zaspokoić własnych życzeń przy pomocy otwartych
kłamstw, udawania i wykrętów. Nie d a w a j d z i e c k u zad n y c h widoków na
powodzenie jego kłamstwa.
9. Nigdy nie okazuj bez powodu braku zaufania do dziecka, licz się z tym, że w każdym
Wypadku może ono skłamać. Dlatego dyskretnie kontroluj prawdziwość słów dziecka,
abyś zbyt pózno nie zorientował się, że weszło ono na drogę kłamstwa.
10. Jeżeli przyłapiesz dziecko na kłamstwie, staraj się w pierwszym rzędzie okazać mu,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]