[ Pobierz całość w formacie PDF ]
wody. A jakim sposobem i którędy znalazł się znowu w ciele, nie wiedział.
Tylko że nagle oczy otworzył, było rano i zobaczył, że już leży na stosie
(Resp. 621 a-b).
Tak Platon kończy długą opowieść Era i razem z nią swe monumentalne
dzieło o sprawiedliwym państwie. Kończy je przesłaniem nie tylko do Glau-
kona, ale i do każdego czytelnika jego dzieła, przesłaniem płynącym z tego
mitu: W ten sposób, Glaukonie, ten mit ocalał i nie zginął. Może on i nas
ocali, jeżeli go posłuchamy i poprzez Rzekę Zapomnień szczęśliwie prze-
brniemy, a nie splamimy duszy. Jeżeli posłuchamy mego zdania, będziemy
uważali, że dusza jest nieśmiertelna i potrafi wszelkie zło przetrzymać
i wszelkie dobro, więc będziemy się zawsze trzymali drogi wzwyż i na wszel-
ki sposób sprawiedliwość z rozumem w czyn wprowadzali, abyśmy byli mili
i sobie samym i bogom; i tutaj trwajÄ…c na miejscu, i wtedy gdy nagrodÄ™ za to
wezmiemy, jak ci, co w zawodach zwycięstwo odnieśli (Resp. 621 c).
HENRYK PODBIELSKI
52
Czas na krótkie podsumowanie. Jak wykazaÅ‚ już J.-F. Mattéi, którego opi-
nie wielokrotnie przytaczaliśmy w trakcie naszej analizy, we wszystkich
trzech rozpatrywanych mitach eschatologicznych cyklem dusz i czasu w cen-
trum świata rządzi figura w formie krzyża. To centrum niebiańskie w Pań-
stwie, ziemskie w Gorgiaszu i podziemne w Fedonie wyznacza za każdym
razem świętą przestrzeń przez cztery drogi powietrzne, ziemskie lub wodne,
przeciwstawione sobie po dwie według tej samej zasady. Szeroko tę kwestię
wyjaśniliśmy w Gorgiaszu i Fedonie. Powróćmy więc do krótko tylko nakre-
ślonego jej obrazu w Państwie. Mamy tu niewątpliwie przedstawione dwie
wersje tej figury kosmicznej: pierwsza, dotyczÄ…ca porzÄ…dku etycznego,
przedstawia uÅ‚ożone w ksztaÅ‚cie litery § otwory, którymi dusze przechodzÄ…
z jednego świata do innego, i druga, dotycząca porządku astronomicznego,
zainteresowana mniej przemieszczaniem siÄ™ dusz, bardziej natomiast ru-
chami nieba i ciał niebieskich wokół wrzeciona Konieczności. Struktura tej
figury jest jednak ta sama. Platon ustala porządek świata od jego jedynego
centrum. W pierwszym przypadku jest nim Aąka, w drugim Słup światła,
wokół których dokonują się obroty ciał niebieskich i wędrówki dusz.
W obydwu przypadkach środek figury zajmuje triada, oznaczająca całość
(prawdopodobnie trzech sędziów na Aące i trzy Mojry, wyznaczające trzy
aspekty tego samego czasu). Powyższa figura sprawiedliwości znajduje też
odzwierciedlenie w cytowanym wyżej epilogu mitu Era. Sokrates mówi naj-
pierw o drodze w górę do Nieba i o pobycie tutaj na ziemi , wymienia
bogów i wymienia ludzi. Jest to właśnie Platońska wspólnota sprawiedliwo-
ści, którą w Gorgiaszu (508 a 6-7) określa on mianem ważnej dla bogów
i dla ludzi równości geometrycznej , opartej na filarach czterech cnót:
miÅ‚oÅ›ci (ƹ»w ±), skromnoÅ›ci (º¿Ã¼¹y Ä·Â), roztropnoÅ›ci (ÃÉÆÁ¿Ã{ ½·) i spra-
wiedliwoÅ›ci (´¹º±¹y Ä·Â). Jej wizualnym obrazem jest w micie Era figura §,
którą tworzą na stanowiącej centrum Aące, gdzie rozstrzygają się losy dusz,
cztery odwrócone jak w zwierciadlanym odbiciu symetryczne otwory dwa
ziemskie i dwa niebieskie. Figura ta mocno podkreśla i wydobywa więz
między Niebem i Ziemią, zagwarantowaną przez centralnie usytuowaną
Sprawiedliwość. We wszystkich więc trzech dialogach, jak zauważa J.-F.
Mattéi18, struktura mitu eschatologicznego bazuje na figurze pentady ,
złożonej z Nieba, Ziemi, bogów, ludzi i łączącej wszystkie te elementy
Sprawiedliwości i dlatego uczony nazywa ją figurą Temidy . Bogini ta
w micie Era przedstawiona jest bowiem jako matka Mojr i utożsamiona z
18
Platon et le miroir du mythe, s. 158-159.
OBRAZ ZAZWIATÓW W DIALOGACH PLATONA
53
symbolizującą kosmiczną Sprawiedliwość Ananke (Koniecznością), na
której kolanach opiera się wrzeciono Nieba i Ziemi. Przedstawiona w formie
symbolicznej i mitycznej kosmiczna Sprawiedliwość, na której opiera się
porządek i harmonia wszechświata, stanowi więc nie tylko analogię do
sprawiedliwości jako podstawy idealnego państwa, którego wizję przed-
stawił w formie dialektycznego dyskursu, ale jednocześnie dostarcza sankcji
religijnej i kosmologicznej dla tejże sprawiedliwości.
BIBLIOGRAFIA
B r i s s o n L.: Platon, les mots et les mythes, Paris: La Découverte 1982. Coll. Textes à l appui /
Histoire classique.
Introduction à la philosophie du mythe, t. I: Sauver les mythes, Paris: Vrin 2005. Coll. Essais
d art et de philosophie.
G u t h r i e W. K. C.: A History of Greek Philosophy, vol. 4: Plato: The Man and his Dialogues:
Earlier Period, Cambridge: Cambridge University Press 1975.
M a t t é i J.-F.: Platon et le miroir du mythe, Paris: PUF 2002. Coll. Quadrige.
IMAGE OF THE BEYOND IN PLATO S DIALOGUES
Summar y
The paper is a penetrating analysis of the character and function of the eschatological myth.
Plato crowns his three dialogues: Gorgias, Phaedo, and Republic with various images of this myth.
The theoretical basis for this analysis is L. Brisson s Introduction à la philosophie du mythe,
vol. I: Sauver les mythes (Paris: Vrin, 2005) and his solutions on the meaning and function of myth
in Plato s discourse. We assume that Plato understood myth as a discourse on the kind of reality
that cannot be verified. Despite that the myth can be true, inasmuch as it is compatible with logical
argument, concerning forms knowable by reason or the senses. Therefore, in all three dialogues the
eschatological myth is subjected to an analysis in its strict relation to its preceding logical
argument and functional concurrence has always been found between them. Despite the variety of
images in the three representations of the myth, the same symbolical function has been found.
They illustrate the interpenetrating cosmic, moral, and social orders based on the pillars of justice.
Translated by Jan KÅ‚os
Słowa kluczowe: Platon, dialogi Platońskie: Gorgiasz, Fedon, Państwo, mit eschatologiczny,
obraz Zaświatów, pośmiertny los dusz, figura sprawiedliwości.
Key words: Plato, Platon s dialogues: Gorgias, Phaedo, and Republic, eschatological myth, image
of the Beyond, posthumous life of souls, figure of justice.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]