[ Pobierz całość w formacie PDF ]
jaÝy, opowiadam, jak tam by"o, com widzia", com s"ysza". Takie sytuacje reporter-
skie okreÊlajà w duÝym stopniu normy Ýycia towarzyskiego: rola reportera wy-
róÝnia, umacnia pozycj´ w ma"ych wspólnotach koleÝe’skich.
Reporterka przeciwstawia si´ tu plotce: w pierwszym wypadku liczà si´ tylko po-
wiadomienia z autopsji, w drugim wieÊci cudze, za kimÊ powtarzane. Plotka trak-
228
tuje o nas , reporterka o nich . Plotka jest wtargni´ciem w tajemnic´ ludzi znajo-
mych, z którymi obcujemy na co dzie’ i których zaliczamy do naszego kr´gu; plot-
ka burzy nasze obserwacje, przemontowuje nasze teksty o znajomych i znanych
osobach, przy czym mogà to byç osobistoÊci znane z areny kultury masowej, z ki-
na, z estrady, z polityki. Reporterstwo spontaniczne, uÝytkowe, uprawiane w komu-
nikacji potocznej, odwrotnie, wprowadza nas w cudze Ýycie, informuje o obcej oby-
czajowoÊci, poprzestaje na obserwacji jednego z nas , naszego, rzec by moÝna,
wys"annika . Rzecz prosta, ów wys"annik raz po raz nieÊwiadom tego, co czy-
ni oferuje nam cudzà plotk´, której jednak ani on, ani my nie potrafimy zidenty-
fikowaç.
JakieÝ stàd wnioski? ReportaÝ profesjonalny zachowuje Ýywà pami´ç swej gene-
zy potocznej. Znacznie Ýywszà niÝ powieÊç lub wiersz, Ýywszà niêli dramat. O wie-
lu osobliwoÊciach reporterskiej komunikacji potocznej i profesjonalnej moÝna mó-
wiç tym samym j´zykiem. Jak wspomnia"em, w Ýyciu codziennym trudno by si´ by-
"o obejÊç bez wiedzy, którà gromadzimy dzi´ki radosnej twórczoÊci reporterów
przygodnych. Lecz jeszcze trudniej by"oby zredukowaç ca"y system orientacji
w Êwiecie do tej w"aÊnie wiedzy. Zwierzenie, wyznanie, spór, tyrada dydaktyczna,
zabawowe formy werbalne, te i tym podobne gatunki mowy codziennej nie miesz-
czà si´ w obr´bie reporterskiego folkloru. O ile wiem, nikomu dotychczas nie przy-
sz"o na myÊl zniszczenie tych form i zastàpienie ca"ego bogactwa porozumie’ mi´-
dzyludzkich tylko i wy"àcznie reportaÝem . By"by to moÝe pomys" na dramat
z kr´gu teatru absurdu: ludzie umiejà tylko opowiadaç sobie o tym, co widzieli, co
s"yszeli w cudzych Êrodowiskach. Apologetom reportaÝu profesjonalnego przycho-
dzi"a do g"owy taka kombinacja niewiarygodna w najzwyklejszej codziennoÊci!
w której ca"e piÊmiennictwo literackie zosta"oby wch"oni´te przez reportaÝ. Wierzy-
li w to i Kisch, i LEF. Wystarczy takie idee Êciàgnàç na ziemi´, ku mowie, przymie-
rzyç do elementarnych form kultury, aby stwierdziç ponad wszelkà wàtpliwoÊç, jak
sà Êmieszne, i jak niebezpieczne.
OczywiÊcie, reportaÝ nie oznacza Êmierci literatury. Nie zagraÝa jej w Ýaden spo-
sób. ReportaÝ to jedno ze skrzyde" kultury: w tym znaczeniu, w jakim mówimy
o skrzyd"ach budynku lub o grze skrzyd"owych zawodników w meczu pi"ki noÝnej.
KaÝda konfiguracja kodów artystycznych w mniejszym lub wi´kszym stopniu
znajduje oparcie w Ýyciu mowy potocznej. Wyrastajà z niej i nowela, i powieÊç,
i esej, i monolog liryczny. Po raz któryÊ juÝ z rz´du odwo"ujemy si´ do szko"y Tar-
tuskiej, która mówi, Ýe kultura to nagromadzenie systemów znakowych: wtórnych
wobec j´zyka naturalnego, nad nim nadbudowanych. Wnioski z teorii wtórnych
systemów modelujàcych wydajà mi si´ rozstrzygajàce w dyskusji o rang´ i uzurpa-
cje reportaÝu. Przed reporterskà aneksjà ca"ej sztuki s"owa broni nas to, co znajduje
si´ u podstaw wszelkich form komunikacji literackiej: j´zyk codziennoÊci. Jego bo-
gactwo przeciwstawia si´ ubóstwu piÊmiennictwa zredukowanego do jakiejÊ jednej
zaledwie konwencji.
ReportaÝ profesjonalny, podobnie jak i reporterstwo spontaniczne, podlega kano-
nowi uzgodnionej hierarchii wartoÊci, wspólnej dla autora i publicznoÊci. Pisa"em
juÝ, Ýe reporter to jeden z nas . Tekst reporterski musi utrzymywaç odbiorc´ w tym
w"aÊnie przeÊwiadczeniu. Mówi mu: mamy te same nawyki, w ten sam sposób od-
graniczamy i odróÝniamy dobro i z"o, cie’ i blask, prawoÊç i zbrodni´, pi´kno i brzy-
dot´. Nasz czytelnik to nasza najwi´ksza nagroda , wo"a" Wa’kowicz. Nagroda,
tak, ale i przekle’stwo. Strategia uzgodnie’ rozgrywa si´ na wszystkich pi´trach
229
[ Pobierz całość w formacie PDF ]